تاریخ وطن

در سالهای اخیر، شاهد ظهور پویش‏هایی اجتماعی و سیاسی در سراسر جهان هستیم که بر مطالبۀ «زندگی» تأکید دارند. این امر، ضرورت تحلیلِ عاملیتِ سیاسیِ «زندگی» در چارچوب علم سیاست به منظور گونه‏ شناسی، پیش‏بینی و مدیریت یا مهار این پویش‏ ها را اجتناب‏ ناپذیر کرده است. در این مقاله، امکان گشودن چنین رهیافتی را دنبال کرده‏ایم. به این منظور، با گذرِ انتقادی از طرح کارل اشمیت از سیاست که معطوف به مراقبت از «شکلِ زندگی» در چارچوب نهاد دولت است؛ ضمنِ ذکر نابسندگی‏های این رهیافت، بر ضرورت تحلیل زندگی از خلال «فرم‏ های اجتماعی» که زندگی در درونِ آنها جریان می‏‎یابد، تأکید کردهایم(رهیافت زیمل) و با تبیین «اقتصاد» به منزلۀ «فرم زندگی» در زمانۀ حاضر، از انگارۀ زیست‏ سیاستِ فوکو برای تحلیل نحوۀ عملکرد رانۀ اقتصادی در حکمرانیِ زندگی بهره گرفته ‏ایم. پرسشی اصلی مقاله این است که چگونه می‏توانیم روزنه‏ ای رو به سوی ارائۀ تحلیلی «سیاسی» از زندگی و عاملیتِ سیاسیِ آن در علم سیاست بگشاییم؟ فرضیه این مقاله آن است که به منظور تحلیل عاملیت سیاسی زندگی در زمانۀ ما، می‏بایست «اقتصاد» با چرخشی هستی‏شناختی به ناحیه‏ای در دانش سیاسی تبدیل شود. نوآوری مقاله در این است که ما شکلی از «نقد اقتصاد سیاسی»‏ را پیشنهاد داده‏ایم که قادر خواهد بود قلمروی مقولات عامِ اقتصادی را به منزلۀ حیطه&r, ...ادامه مطلب

فارابی را بنیان گذار فلسفه در جهان اسلام می‌دانند. وی گفتمانی آمیخته از عقل یونانی، نقل اسلامی و خرد ایرانی ارائه نمود. این نوشتار واکاوی مولفه‌های ایرانی این گفتمان را موضوع تامل قرار داده است. در واقع کوشش نوشتار شناسایی چندوچون حضور و امتداد حکمت ایرانی در اندیشه معلم ثانی است. به باور ما، فارابی ایرانی‌اندیشی را در هستی‌شناسی، شناخت‌شناسی و سیاست‌اندیشی ویژه‌اش دنبال کرده است. پژوهش در تلاش برای مشابه‌یابی این سه مولفه گفتمان سیاسی فارابی در گفتمان خرد سیاسی ایرانی  است. در این میان می‌توان هستی‌شناسی را معادل سلسله فرشتگان به مثابه عامل پیوستگی آسمان و زمین، شناخت‌شناسی را در مرتبه بلند خرد و سیاست‌اندیشی را در جایگاه برجسته شاه آرمانی در اندیشه ایرانی سراغ گرفت. بازشناسی و بازخوانی مایه‌های ایرانی اندیشه سیاسی فارابی با بهره گیری از چارچوب نظری تبار‌شناسی  و در سه بخش هستی شناسی، شناخت‌شناسی و سیاست‌اندیشی به نگارش درآمده است., ...ادامه مطلب

استقرار نظم سیاسی دموکراتیک دغدغه اصلی بسیاری از جوامع بشری به ویژه در دنیای معاصر بوده است. اما ظهور و بروز مدل‌های سیاسی دموکراتیک را باید از جهان غرب دانست. این واقعیت به طرح ایده‌ای انجامیده که مدل‌های دموکراسی را تنها در بستر فرهنگ غربی قابل تحقق می‌داند. بر این مبنا جوامع غیرغربی یا باید پذیرای فرهنگ غربی باشند یا به نظام‌های استبدادی تن دهند. هدف از پژوهش پیش رو به چالش کشیدن این دو مفروض و بررسی امکان ارئه الگوی بومی نظم سیاسی دموکراتیک در جوامع اسلامی است تا همزمان ضمن حراست از فرهنگ بومی، به استقرار ارزش‌های دموکراتیک در این جوامع کمک رساند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی در پی ارائه الگویی با عنوان «دموکراسی تعاملی» است . یافته اصلی این مقاله آن است که کارگزاران سیاسی در جوامع اسلامی با رجوع به سه عنصر ارزش‌های اسلامی، زندگی روزمره و دیگری، و در یک فرایند دائمی تعامل میان خود (مفاهمه)، می‌توانند اولویت‌های جامعه را در یک فرایند نهادمند به نام دموکراسی تعاملی استخراج کنند. نتایج این پژوهش بر امکان دموکراتیزاسیون بومی، احیای هویت اسلامی و کارآمدسازی جوامع اسلامی تاکید دارد. از این منظر تعامل ثقل نظم سیاسی دموکراتیک اسلامی خواهد بود., ...ادامه مطلب

تحقیق حاضر میکوشد با روشی تحلیلی و با بهره گیری از داده های کیفی بدست آمده از منابع کتابخانه ای به بررسی و تحلیل تاثیر عوامل هویتی-عقیدتی و تاریخی بر جایگاه سیاسی علویان ترکیه در سری های زمانی گوناگون بپردازد.در تحقیق حاضر جایگاه سیاسی علویان ترکیه بعوان متغیری وابسته و تابعی از هویت و تاریخ سیاسی علویان بعنوان متغیر مستقل،فرض شده است.نتایج تحقیق حاضر نشان میدهد که علویان ترکیه بخاطر هویت و اعتقادات متمایز خود از سوی حکومت و گروه اکثریت همواره غیرخودی و دیگری محسوب شده اند و همواره بازیگر حاشیه ای و اپوزسیون حکومتها و قدرت سیاسی ترکیه بوده اند و به همین دلیل نحوه مواجهه حکومتهای مختلف ترکیه با علویان این کشور در سری های زمانی گوناگون دارای گسستی جدی و قابل ملاحظه نبوده و حکومت های گوناگون دارای ایدئولوژی های مختلف همواره علویان را بخاطر هویت شان محدود کرده و اجازه حضور جدی در صحنه سیاست و قدرت ترکیه را به ایشان نداده اند و از این جهت شاهد نوعی سنت تاریخی در صحنه سیاست و قدرت ترکیه مبنی بر محدود کردن علویان هستیم., ...ادامه مطلب

صدانت در دفاع از موجودیت حقوقی-سیاسیِ حق: در پی , ...ادامه مطلب

صدانت سخنرانی حسین هوشمند با عنوان «حقوق بشر به‌مثابۀ مشروعیّت سیاسی» حسین هوشمند حقوق بشر به‌مثابۀ مشروعیّت سیاسی* برای دریافت صوت این سخنرانی اینجا کلیک کنید گفتگوها و مناقشات جدی و پردامنه‌ای که منجر به تدوین بیانیۀ جهانی حقوق‌ بشر ۱۹۴۸ شد، نشان می‌دهد که هدف اولیۀ این بیانیه ـ که نهایتاً مورد توافق تمام اعضاء قرار گرفت ـ طرح و تأمین تمهیداتی برای جلوگیری از وقوع مجدد نسل‌کشی و قتل‌ عام‌هایی بود که در خلال جنگ جهانی دوم رخ داد ۱. همان‌طور که ژاک ماریتین (Jacques Maritain)- در مقدمه‌ای بر «بیانیۀ جهانی حقوق بشر» می‌نویسد: «(نکتۀ اساسی که مدّ نظر اعضاء دخیل در تدوین بیانیۀ جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸ قرار داشت) ابتناء [حقوق بشر] بر ایده‌های نظری مشترک نبود؛ بلکه هدف آن‌ها نیل به زمینه‌های مشترک برای اقدام عملی بود (برای جلوگیری از نسل‌کشی/نقص سیستماتیک حقوق بشر). اعضاء به دنبال دستیابی به برداشت واحدی از حقیقت جهان، انسان و معرفت نبودند؛ بلکه به دنبال توافق بر مجموعه‌ای از ضوابط و استانداردها به‌منزلۀ رهنمودهایی برای عمل (action) بودند.» پیش از تصویب بیانیۀ جهانی حقوق ‌بشر در سال ۱۹۴۸، دولت‌ها با قوه قهریۀ محض با شهروندان خود رفتار می‌کردند؛ اما پس از تصویب بیانیه مذکور، تأمین حقوق‌ اساسی شهروندان به‌عنوان یکی از مبانی ضروری برای مشروعیّت نظام‌های سیاسی قلمداد شد. اکنون هر نظام سیاسی، مکلّف است تا حقوق اساسی تمام شهروندانش – فارغ از منزلت اجتماعی، نژادی، قومی و دینی – را تأمین کند. این مشروعیّت اخلاقی و سیاسی دولت، تنها به‌واسطۀ نقص سیستماتیک حقوق بشر از آن سلب خواهد شد. در چارچوب استانداردهای حاکم بر روابط بین‌الملل، هنگامی که یک رژیم سیاسی فاقد مشروعیّت شد، مصونیّت نیز, ...ادامه مطلب

صدانت گفت‌وگو با محمد فاضلی درباره خلأهای سیاسی-اجتماعی به‌واسطه حذف میان‌داران گفت‌وگو با محمد فاضلی درباره خلأهای سیاسی-اجتماعی به‌واسطه حذف میان‌داران علی ورامینی و نرگس کیانی تحریریه گروه فرهنگ روزنامه هم‌میهن محمد فاضلی، جامعه‌شناس ایرانی و استادیار سابق دانشگاه شهیدبهشتی در بخش نخست گفت‌وگو با روزنامه هم‌میهن اشاره کرد، تجربه زیسته‌اش در فضای جامعه و فضای شبکه‌های اجتماعی، در غیاب داده‌های پژوهش‌هایی اجتماعی‌ که برای سنجش میزان دوقطبی بودن فضای جامعه انجام شده باشد، این دوقطبی شدن را تایید می‌کند. وضعیتی که او پیدایش کلمه‌ای مانند «وسط‌باز» بدل از «میان‌دار» را حاصل آن دانست و افزود هرچند میان‌داری، ماهیت بسیاری از احزاب است، اما در حال حاضر و در وضعیت دوقطبی جامعه ایران تبدیل به ناسزا شده است. او ضمن تایید دوقطبی شدن جامعه تصریح کرد، طرفین این دو قطب، فارغ از هویت‌شان، دیگر ظرفیتی برای گفت‌وگو با هم و درک یکدیگر ندارند و این دوقطبی شدن، در درازمدت امکان مفاهمه، گفت‌وگو و صورت‌بندی کردن هر راهکار میانه و غیرخشونت‌آمیزی را ناممکن می‌کند و خطری برای جامعه محسوب می‌شود. فاضلی همچنین افزود، وقتی سخنی منتقل نمی‌شود و کاری صورت نمی‌گیرد، آن گروهی که نه سخنش منتقل، نه مسئله‌اش حل شده است، به‌شکل طبیعی به‌سوی اعمال‌خشونت می‌رود، تبدیل به معترض می‌شود سپس به معترض کف‌خیابان تغییروضعیت می‌دهد. جان کلامِ صحبت‌های فاضلی در بخش اول آنجا بود که گفت، لحظه‌ای که جامعه بین ویرانی محتمل، ناشی از خشونتی که خود اعمال می‌کند و ویرانی قطعی، ناشی از ادامه روند موجود تصمیم بگیرد، لحظه‌ای بسیار خطرناک است و فقدان میان‌داران «موثر» را یادآوری می‌کند. این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید. آنچه از صحبت, ...ادامه مطلب

وقتی‌که به منابع برجسته در تاریخِ فکرِ ایران باستان و تفکر اسلامی رجوع می‌کنیم، دو مفهومِ «فَرّه» و «کرامت» بسیار خودنمایی می‌کنند. شاید در نگاه اول نتوان رشته پیوندی میان این دو مفهوم برقرار کرد، اما با ریشه‌یابی مفهومی این دو واژه در دو سنتِ فکری ایرانی و اسلامی و جایگاه آن‌ها در امر سیاسی، قرابت معنایی و کاربرد بسیاری میان آن‌ها می‌توان یافت. در این مقاله درصدد نشان دادن قرابت مفهومی و کاربردی این دو واژه به‌عنوان مفهوم مرکزی در اندیشه سیاسی ایران باستان و اسلام هستیم، لذا سؤال اصلی این تحقیق این است: چه ارتباطی میان مفهوم «فَرّه» در اندیشه سیاسی ایرانی و «کرامت» در اندیشه سیاسی اسلامی وجود دارد؟ روش مورداستفاده در این تحقیق، مقایسه‌ای و بر مبنای الگوی توافق و اختلاف پرزورسکی و توین است., ...ادامه مطلب

گفتمان«اسلام سیاسی فقاهتی شیعی»در ایران،در تاریخ فراز و فرودخود تلاش کرده مواجهه باواقعیات متغیر انضمامی دنیای سیاسی-اجتماعی جامعۀ مسلمین را درپرتو خوانشی سیاسی از«نص مقدس»ومفصلبندی ازدال مرکزی«اسلام سیاسی»تنظیم کند.اماموضوع مهم،نحوۀ تعامل درونی و بیرونی اصول ثابت فقه شیعی با امور متغیر انضمامی است که به تبلور و عینیت یابی این گفتمان در اشکال مختلف ودر نتیجه شکل گیری دوره های تاریخی خاص منجر شده است.چگونگی تعاملات رژیم دانشی این گفتمان یعنی«فقه سیاسی شیعه»در بر هم کنشی با رژیم قدرتی و نهادهای متناظر با آن به تداوم،متلاشی سازی یا صورت بندی جدیدی از نهادهای قدرت منجر شده و به این سیاق،تاریخ یک دوره را رقم زده است.نوشتار حاضر به دنبال تبیین این مطلب می باشد که این گفتمان در تاریخ خود،از گسست عقلانیتی و اپیستمیک برخوردار نبوده و آنچه محقق شده،حرکت تدریجی این گفتمان از حاشیه به متن و مبارزه برای کسب قدرت سیاسی به منظور اجرای حدود و احکام الهی بوده است که به تبلور این گفتمان درشکل سازه ای «مشکک» در پرتو«نهادگرایی گفتمانی»منجر شده است.پژوهش حاضر این گفتمان را از زمان صفویه تا وقوع پیروزی انقلاب اسلامی وتلاش برای تحقق دال مرکزی«ولایت مطلقۀ فقیه»بر مبنای رویکرد دیرینه شناسی/تبارشناسی فوکویی و نهادگرایی گفتمانی ویوین اشمیت بررسی کرده است., ...ادامه مطلب

پژوهش پیش‌رو با بهره‌گیری از امکانات نظریِ مفهوم روایت و تخیّل به خوانش روایی بخش نخست رساله تنبیه الامّه و تنزیه الملّه، اثر مشهور محقق نائینی (1240-1315ش) می‌پردازد. نقطه آغاز این تحقیق، پیوند ناگسستنی میان تاریخ -به‌مثابه پیرنگی پویا از رویدادها و مفاهیم و نه مرور گاه‌شناسانه رویدادهای تاریخی- و اندیشه سیاسی است. در این راستا، به نقش عنصر تخیّل در همسان‌سازی اسنادی/پیرنگ میان رویدادها و مفاهیم از یک‌سو و میان مفاهیم فلسفی و شرعی از سوی دیگر پرداخته می‌شود. پرسش اصلی این پژوهش دائر بر چگونگی نسبت میان قوه تخیّل/تصور و قوه منطقی/استدلالی در متن رساله مذکور است. متناسب با این پرسش، فرضیه اصلی این پژوهش بر تقدّم قوه تخیّل بر قوه عقلانی در سایه مفاهیمی چون تخیّل مولّد، پیرنگ، محاکات و استعاره در اندیشه پل ریکور و مفهوم تصور اجتماعی در اندیشه چارلز تیلور تأکید دارد. این مهم با کالبدشکافی مفاهیمی که محقق نائینی در مطلع رساله‌اش به‌کار برده است، قابل کشف و رهگیری است. کلیدواژگان:روایت، تخیّل، پیرنگ، شریعت، حکمت عملی., ...ادامه مطلب

صدانت گفتار مصطفی ملکیان در نشست رونمایی از کتاب فلسفه سیاسی؛ ضرورت جمع عقلانیت و اخلاق در سیاست گفتار مصطفی ملکیان در نشست رونمایی از کتاب فلسفه سیاسی ضرورت جمع عقلانیت و اخلاق در سیاست محسن  آزموده روزنامه اعتماد، شماره ۵۲۴۲، دوشنبه ۶ تیر ۱۴۰۱ درآمد: مصطفی ملکیان، پژوهشگر نام‌آشنای فلسفه و اخلاق در ایران در یک دهه اخیر، عمدتا بر اصالت فرهنگ و اولویت فرد و توجه به درونیات انسان یعنی باورها، احساسات و خواسته‌های او تاکید داشته و کمتر به اصلاحات اجتماعی و مهم‌تر از آن نهاد سیاست پرداخته است. از این رو مقدمه تحلیلی و خواندنی او بر کتاب «فلسفه سیاسی» (درآمدی کامل) می‌تواند نشان‌گر چرخش یا تحولی -ولو ناچیز- در دیدگاه‌های او تلقی شود. او البته در بخش پرسش و پاسخ نشست رونمایی این کتاب به روشنی گفت که قبلا به اهمیت سعادت جمعی به عنوان شرط حصول سعادت فردی، کمتر توجه داشته است. ملکیان البته بلافاصله تاکید کرد، هنوز هم میزان تاثیر قوت فرد را در برابر جامعه کم نمی‌داند و اصلاح فرهنگی را پایدارتر و ماندگارتر تلقی می‌کند، ضمن آنکه معتقد است اصلاحات سیاسی و اجتماعی تنها موجبات سعادت فردی را ایجاب می‌کند و لذت و بهروزی بالفعل به خود شهروندان بستگی دارد. آنچه می‌خوانید گزارشی از سخنرانی مصطفی ملکیان در جلسه رونمایی کتاب «فلسفه سیاسی» (درآمدی کامل) نوشته فیل پاروین و کلر چمبرز است که با ترجمه روان و دقیق جواد حیدری، مترجم و پژوهشگر علوم سیاسی منتشر شده و انتشارات سروش مولانا آن را منتشر کرده است. انگیزه من از پذیرش شرکت در این جلسه نخست ارزش خود کتاب است. این کتاب در میان همه کتاب‌هایی که در باب فلسفه سیاسی نوشته شده و من دیده‌ام، آموزنده‌ترین است. البته حوزه اصلی کار من فلسفه سیاسی نیست، ام, ...ادامه مطلب

مشروطه‌گرایی با تحدید قدرت نظام پادشاهی از طریق قانون همراه بوده است. مهم نیست در انگلستان یا ایران اتفاق افتاده باشد، مهم این است که گفتمان اقتدارگرای نظام پادشاهی از دین برای مشروعیت‌بخشی خود استفاده می‌کرد. اینک مشروطه‌گرایی با ارائه تفسیری دموکراتیک از دین در تلاش بوده تا گفتمان جدیدی را مفصل‌بندی نماید که ضمن مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی، حقوق افراد جامعه را نیز محترم شمارد. این مقاله، با بررسی تطبیقی این موضوع در آرای سیاسی جان لاک و علامه نائینی به این نتیجه رسیده که گر چه هر دو اندیشمند مبانی گفتمانی خود را بر دین استوار ساخته‌اند اما در فرایند واگذاری حاکمیت به مردم و در نتایج آن کاملاً متفاوت نظریه‌پردازی کرده‌اند. به‌گونه‌ای که لاک در فرایند واگذاری حاکمیت به جای آموزه‌های دین به عقل انسانی گذر کرده و در نتیجه یک جامعه مدنی عرفی و فارغ از دخالت کلیسا ترسیم نموده است. این در حالی است که نائینی، همان‌گونه که سیاست را بر دین مبتنی کرده، جامعه و سیاست را در ذیل دین مورد بررسی قرار داده است. این یعنی عدم التزام حتمی جامعه و سیاست لاک به دین، و التزام حتمی جامعه و سیاست نائینی به دین., ...ادامه مطلب

 موضوع ثبات و بی‎ثباتی سیاسی به دلیل تأثیر بر تداوم/ عدم تداوم نظام سیاسی موضوعی مهم در علم سیاست محسوب می‏شود. نظام‏های سیاسی همیشه با این موضوع درگیر بوده‏اند، اما در چند سده اخیر و با گسترش تأسیسات تمدنی غرب به دیگر نقاط جهان، این موضوع به اشکال مختلف در کشورهای دنیا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مهم‏ترین نظریه‏ای که در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته و دیگر موضوعات تابع این نظریه کلان بوده، بحث تعادل اجتماعی است. زمانی که شکلی از تعادل اجتماعی از بین می‏رود تا شکل‏گیری تعادل جدید، کلیت نظام سیاسی به تبع نظام اجتماعی دچار بی‏ثباتی سیاسی می‏شود و به طور مداوم تغییرات سیاسی را تجربه خواهد کرد. مقاله حاضر به دنبال ارائه الگوی مفهومی ثبات/ بی‏ثباتی سیاسی در نظام‏های سیاسی و تشریح علل تداوم/ عدم تداوم آنهاست. فرضیه مقاله این است که موضوع ثبات/ بی‏ثباتی به‎واسطه درک علت آن، نوع فشار سیاسی از خارج برای تغییر الگوی ارزشی و پاسخ حکومت به آن به روش مسالمت‏آمیز/ قهرآمیز می‏تواند در افزایش/ کاهش بی‏ثباتی سیاسی نقش داشته باشد. این الگوی مفهومی کمک می‏کند تا علاوه بر درک بهتر موضوع، زمینه مطالعات تجربی آن را ارتقا یابد., ...ادامه مطلب

پژوهش حاضر در صدد است چگونگی کاربست مباحث اخلاق حرفه­ای در اخلاق سیاسی را نشان دهد. اخلاق حرفه­ای که ارتباط زیادی با اخلاق کاربردی و سازمانی دارد، از مباحث رایج حوزه­ی اخلاق کنونی است که در جهت ارتقای کارآمدی سازمان­ها مورد استفاده قرار می­گیرد. در این نوشته با روش توصیفی و تحلیلی تلاش می­شود چگونگی استفاده از ادبیات این بحث در اخلاق سیاسی تحلیل و چالش­های عمده­ی پیش روی آن به بحث نهاده شود. عدم توجه به علم و فن سیاسی در سازمان­های دولتی، بحث از ماهیت غیرحرفه­ای برخی مشاغل مهم سیاسی و خلط اخلاق حرفه‌ای با سودگرایی از جمله مهم­ترین این چالش­ها هستند. نیاز به نوعی الزام در اخلاق سیاسی و نیاز به وجود مرجعی مشخص برای حل و فصل عقلانی و قابل پذیرش معضلات اخلاقی از ضروری ترین نیازهای ما به اخلاق سیاسی است. , ...ادامه مطلب

فضیلت عدالت از مفاهیمی است که در اندیشه­های ارسطو کاربرد فراوانی داشته و در حوزه­های گوناگون از جمله سیاست به کار رفته است. مسأله اصلی او در آنجا، استحقاق و شایستگی جهت حکومت و تقسیم مناصب نظام­های سیاسی و بطور کلی شیوه عادلانه حکومت است. او بدین منظور در کتاب سوم سیاست ابتدا به بررسی و نقد دعاوی نظام­های سیاسی موجود دراین خصوص پرداخته و ادعا می­کند با توجه به هدف ایجاد جامعه که برآوردن منافع مشترک و رساندن شهروندان به شکوفندگی (اودایمونیا) است هیچکدام از این دعاوی به طور مطلق درست نیستند و باید مورد اصلاح واقع شوند. سپس به ترسیم نظام سیاسی مطلوب خود می­پردازد که شامل نظامی است که شهروندان بتوانند در آن به تناوب فرمانروا و فرمانبردار گردند. ما در این مقاله به بررسی و تحلیل دیدگاه ارسطو در این زمینه پرداخته و بیان خواهیم نمود که دیدگاه او می­تواند راه حلی برای تعدیل افراط­گرایی در زمینه عدالت سیاسی و یافتن نظامی کم­عیبتر در این زمینه باشد., ...ادامه مطلب