تاریخ وطن

فرآیند توسعه در ایران با گذشت بیش از چهاردهه از عمر انقلاب همواره با دشوارگی روبه رو بوده است که این مسئله اساساً به دلیل عدم اجماع گفتمانی، تعارض میان نیرو‌های اجتماعی، حاکمیت نگرش‌های سیاسی در تدوین و اجرایی‌شدن توسعه ساخت‌یابی شده است. چالش‌های اقتصادی جامعه ایران مانند تورم افسارگسیخته، نرخ بالای بیکاری، کاهش ارزش پول ملی، شلختگی اقتصاد مالی – بانکی، وجود تحریم‌های گسترده اقتصادی، پیوند اقتصاد با متغییر‌های سیاسی و گسست میان نظام دانایی با حوزه توانایی دولت‌ها و ساخت قفس توسعه برای خود، بر عدم توفیق توسعه در ایران پساانقلاب اثرگذار بوده است. به همین منظور پرسش اصلی مقاله حاضر از این قرار است که چرخش‌های گفتمانی توسعه به چه صورت مانع توسعه ایران شده‌اند؟ بر این اساس فرض بنیادین این پژوهش علت این نایافتگی را ساخت قفس‌های توسعه، عدم اجماع و تبدیل شدن امر توسعه به امری آنتاگونیستی در دولت‌های پس از انقلاب از سال 1368 تا 1400 می‌داند. در همین چارچوب روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی با تاکید بر تلفیق نظریه‌ی چالمرز جانسون و اعجم‌اوغلو – رابینسون می‌باشد., ...ادامه مطلب

صدانت گفت‌و‌گو با مقصود فراستخواه؛ کارکرد نخبگان ایستاده در مرز دولت و جامعه با این اصرار بر زیروروکردن دوبارۀ جامعه؛ آیا تحلیل هزینه–نتیجه برای ملت هم شده؟ گفتگوی دکتر فرزاد نعمتی با مقصود فراستخواه دربارۀ کتاب تازه منتشر شدۀ کنشگران مرزی هم میهن، شماره ۱۸۲، ششم اسفند ۱۴۰۱ ، صفحه فرهنگ گفت‌و‌گو با مقصود فراستخواه درباره کتاب اخیرش که به کارکرد نخبگان ایستاده در مرز دولت و جامعه می‌پردازد. فرزاد نعمتی (خبرنگار گروه فرهنگ): مقصود فراستخواه از مبرزترین و خلاق‌ترین پژوهشگران حوزه علوم انسانی است و انتشار هر اثر یا طرح بحثی از او، موجی از تأملات را در میدان دانش در ایران پدید می‌آورد. او که دهه‌هاست صبورانه و با دقتی کم‌نظیر در تکاپوی توصیف و تحلیل جامعه ایرانی است، اینک و ۱۵سال پس از طرح موضوع «کنشگر مرزی» در سال ۱۳۸۶، جلد نخست این اثر را که به دوره قاجار تا آغاز دوره پهلوی (از عبداللطیف شوشتری تا محمدعلی فروغی) اختصاص دارد، تقدیم خوانندگان کرده است. به مناسبت انتشار این اثر ارزشمند با او در روزی برفی درباره محورهای عمده این کتاب و پرسش‌هایی دیگر در این زمینه به گفت‌و‌گو نشستیم. ایده کنشگران مرزی بر چه دلالت دارد و وقتی از مرز سخن به میان می‌آید مراد از مرز چیست و این کنشگران در چه نسبتی با این مرزها رفتار می‌کنند؟ «کنشگری مرزی» بر مبنای شواهد جزئی‌نگر انواع عاملیت‌های عاملان اجتماعی طی تاریخ ایران به‌ویژه تاریخ معاصر ۲۰۰ سال اخیر به‌صورت استقرایی پرورانده شده است. در جامعه‌شناسی بحث دوگانه ساختار و عاملیت شهرت فراوانی دارد و در این مناظره بر سر تقدم هر یک از اینها بحث‌های فراوانی شده است. کسانی چون آنتونی گیدنز و پیر بوردیو این دو را با یکدیگر ترکیب کرده‌اند. بر حسب هر جامعه‌ای, ...ادامه مطلب

تأسیس امارات متحده عربی در اوایل دهه 1970 محصول اراده‌ای سیاسی برای به هم‌پیوستن مجموعه‌ای از جماعت‌های قبایلی بود که هویت غالب در آنها، ترکیبی از هویت عشیره‌ای و اسلامی بود. تبدیل کشور نوپدید از یک مجموعه ازهم‌گسیخته به یک واحد سیاسی منسجم نیازمند خلق عناصر سازندۀ هویت ملی، درونی‌سازی و عمومیت‌بخشی به آن به‌عنوان هویتی فراتر از تعلقات قبایلی و فروتر از تعلقات امتی بود که اتباع کشور را به یکدیگر پیوند دهد و احساس ملت بودن را در میان آنها ایجاد کند. با توجه به تقدم زمانی تأسیس دولت بر ملت و محوریت نهادها و نخبگان سیاسی، تجربۀ ملت‌سازی در امارات متحده عربی به نمونه‌ای آشکار از الگویی از ملت‌سازی است که می‌توان آن را «ملت‌سازی دولتی» نامید. ملت‌سازی دولتی به‌عنوان شکلی از پدیدۀ ملت‌سازی در دوران مدرن، فرایندی «از بالا» است که در طی آن دولت و نهادهای دولتی از طریق طراحی و اجرای پروژه‌ای هدفمند تلاش می‌کنند تا عناصر و مولفه‌های هویت ملی را شکل داده، در میان اتباع خود بسط دهند و از این رهگذر مبنای نوینی برای تعلق اجتماعی خلق کنند. مقالۀ حاضر تلاش دارد تا ابعاد، عناصر و سازوکارهای چنین فرایندی را در امارت متحده عربی عصر محمد بن‌زاید آل‌نهیان مورد بررسی قرار دهد. بر مبنای مباحث نظریه‌پردازان «مدرنیست» پیرامون ملی‌گرایی، این مقاله سازوکارهای ملت‌سازی را ذیل چهار محور الف) سنت‌سازی؛ ب) تاریخ‌سازی؛ ج) نمادسازی؛ د) غیریت‌سازی دسته‌بندی و بررسی کرده است. مقاله نتیجه‌گیری می‌کند که ملت‌سازی در امارات به واسطه سرشت اراده‌گرایانه و دولتی خود با ناپایداری و بی‌ثباتی روبرو است. , ...ادامه مطلب

دولت ترامپ در 8 آوریل 2019(19 فروردین 1398) با انتشار یک فکت­شیت[یا گزاره­برگ]، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) را در لیست سازمان­های تروریستی خارجی(FTO) قرار داد. اگرچه می­توان این اقدام دولت ترامپ را با چارچوب­های نظری متفاوت مورد بررسی قرار داد، لکن در این پژوهش مطالعات انتقادی تروریسم (CTS) به­منظور تحلیل انتقادی این اقدام انتخاب گردیده است. مطالعات انتقادی تروریسم یک جهت­گیری یا چشم­انداز انتقادی است که تلاش می­کند تا از حیث هستی­شناختی، معرفت­شناختی و روش­شناختی فاصله خود با تعصبات رایج و غالب در جریان اصلی مطالعات تروریسم (TS) را حفظ نماید. متدولوژی این پژوهش براساس روش «نقد درون­بود» (روش کیفی) در کنار استفاده از آمارهای معتبر (به­عنوان روش کمی) تنظیم گردیده است. از این­رو، این پژوهش در پی پاسخ به این سوال اصلی که «با بهره­گیری از مطالعات انتقادی تروریسم، اقدام دولت ترامپ در قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سازمان­های تروریستی خارجی چگونه ارزیابی می­گردد؟»، این فرضیه را ارائه می­دهد که «با بهره­گیری از مطالعات انتقادی تروریسم به­عنوان چارچوب نظری و استفاده از روش «نقد درون­بود» در کنار آمارهای معتبر اندیشکده­های غربی، نقطهضعفها و تناقض­های قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست سازمان­های تروریستی خارجی استخراج شده و به­واسطه تجزیه و تحلیل تعریف ارائه شده از مفهوم «ترو, ...ادامه مطلب

ورود مدرنیته به ایران با چالش‌های متعددی همراه بوده‌است، به طوری‌که جامعه ایرانی در مواجهه با امر مدرن، دغدغه حفظ هویت بومی خود را داشته‌است. چالش‌های یک سده اخیر در ایران حاکی از آن است‌که جامعه ایرانی با مدرنیته مشکل نداشته بلکه با ایدئولوژی دگرساز غرب‌گرا که بر تفکر مدرن سایه انداخته بود، سرستیز داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی، هم‌چنان تقابل سنت و مدرنیته که میراثی تاریخی محسوب می‌شد، خودنمایی می‌کرد. هریک از دولتمردان پس از انقلاب به دلیل اقتضائات ناشی از انقلاب با ایدئولوژی غرب‌گرا از در خصومت درآمدند اما با مدرنیته و ماشین فاوستی توسعه مدرن نه تنها هیچ مشکلی نداشته بلکه به عنوان پیشرانان امر مدرن نقش‌آفرینی کرده‌اند. نوشتار پیش‌رو درصدد است تا پرچمداری دولت‌های ایران پسا انقلاب در پیشبرد امر توسعه مدرن را به رغم تعارضات ایدئولوژیکی با ایدئولوژی غرب‌گرا که خود را به صورت تخاصم با غرب نمایان ساخته بود، به نمایش بگذارد. این نوشتار هم‌چنین در راستای اثبات مدعای بالا به شیوه توصیفی و تحلیلی، از مدل نظری تلفیقی فاوست گوته، امرنمادین لکان و جهان زیست هابرماس بهره‌گرفته است., ...ادامه مطلب

اخوان‌المسلمین قدیمی‌ترین تشکیلات اسلامی سنی در منطقه عربی و به‌گونه‌ای ریشه‌ی تمام حرکت‌های اسلامی در جهان اهل‌ سنت است. اخوان بعد از انقلاب مصر (2011) توانست برای مدتی دولت را در اختیار بگیرد. مطالعه این بخش از تاریخ مصر، از نظر چگونگی تطبیق نظریه‌های اخوان در شعار و عمل بسیار مهم است. سوال اصلی مقاله این است که آیا حکومت مرسی منطبق بر اصول اخوان‌المسلمین بود؟ روش این پژوهش به صورتی ترکیبی، تحلیل گفتمان کیفی، تاریخی و مقایسه ای است و بین اندیشه سیاسی اخوان و دولت مرسی به مقایسه خواهد پرداخت. در این مقاله ابتدا با مروری بر اصول اندیشه‌ای اخوانی و چارچوب نظری آن، نظر جامعه مصری را در مورد حکومت اسلامی بررسی کرده و سپس به نحوه تعامل دولت مرسی با گروه‌های مختلف و وضعیت فعلی آن پرداخته و در نهایت تفاوت‌های نظری و عملی دولت مرسی و اندیشه‌ی اخوانی را برمی‌شمارد. بخش آخر نیز به سوال اصلی مقاله پاسخ داده می‌شود که حکومت مرسی از نظر اصولی با اهداف اخوانی تطابق داشت، اما در شیوه‌ها تلاش می‌کرد وجهه‌ای غیر از آن به جامعه ارائه کند؛ آن‌ها به دنبال حکومت اسلامی بودند؛ ولی شرایط موجود و فشار دولت پنهان باعث می‌شد تا در عمل نتوانند مدل اخوانی را پیاده نمایند., ...ادامه مطلب

این مقاله به دنبال بررسی گذار به دموکراسی در چین بعد از اصلاحات موفق اقتصادی دهه 1980 می‌باشد. بسیاری از تئوریسین‌های مدرنیزاسیون طرفدار پیش‌شرط اقتصادی در گذار به دموکراسی باور داشتند توسعه اقتصادی پیش‌شرط دمکراتیزاسیون می‌تواند باشد ولی در چین با وجود موفقیت‌های اقتصادی و اجتماعی گذار به دموکراسی بر مبنای مدل مورد نظر آنها رخ نداده است. اینکه چه عواملی باعث شده است که تئوری مدرنیزاسیون در گذار به دموکراسی با پیش‌شرط اقتصادی در چین تحقق پیدا نکند، بایستی در موقعیت دولت و جامعه جستجو کرد. روش تحقیق این مقاله مطالعه موردی با بررسی موقعیت و نقش نهادهای سنتی و لنینستی در گذار به دموکراسی با توجه به فراهم شدن پیش‌شرط‌های اقتصادی و اجتماعی گذار به دموکراسی می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که با وجود برخی پیشرفت‌ها در دمکراتیزاسیون مانند انتخابات محلی توسط مردم بعد از اصلاحات دهه 1980م، میراث نهادی سنتی چین باستان (فرهنگ کنفوسیوس) مبتنی بر نظم سلسله مراتبی بورکراتیک، شایسته سالاری و جامعه هماهنگ، نهادسازی لینینستی بعد از انقلاب مائو مبتنی بر انحصار قدرت در اختیار حزب کمونیسم و ضرورت توسعه اقتصادی، رفاه عمومی و ثبات سیاسی به عنوان اولویت مردم زمینه تضعیف جامعه نسبت به دولت اقتدارگرا در چین شده و امکان گذار به دموکراسی در چین از پائین را با وجود تغییر ساختارهای اقتصادی و اجتماعی تضعیف کرده است., ...ادامه مطلب

در علوم سیاسی بخش بزرگی از تلاش متفکرین صرف بررسی عوامل وقایع و تحلیل آن‌ها می‌شود. برای تحلیل وقایع در سیستم‌های داخلی و بین‌المللی و تعاریف کلاسیک علوم سیاسی، کنشگر اصلی داخلی و بازیگر رسمی بین‌المللی "دولت" معرفی می‌شود. یکی از مهم‌ترین مناطقی که دولت در آن نقش ویژه‌ای دارد؛ خاورمیانه است. از جمله ویژگی‌های ساخت دولت در بیشتر کشورهای غرب آسیا، وجود نهادهایی فراتر از دولت رسمی است که سهم بزرگی از قدرت را در اختیار داشته و تحولات کشورهایشان را مدیریت می‌کنند که این نهاد را دولت پنهان می‌نامند. این مقاله سعی دارد تا با ارائه مختصاتی از دولت پنهان، به شناخت بهتر از این نهاد خصوصا در خاورمیانه کمک کند. سوال اصلی مقاله این است ویژگی‌ها و ماهیت دولت پنهان در خاورمیانه چیست و آیا در همه کشورهای این منطقه یکسان است؟ مقاله با بررسی ویژگی‌های دولت پنهان به تعریفی دقیق از این مفهوم پرداخته و پنج رکن اصلی آن شامل ارتش، اقتصاد، قوه قضائیه، جامعه و فعالیت مخفیانه و سازمان‌یافته را در این نهاد مشخص می‌کند و این ویژگی‌ها را در خاورمیانه بررسی خواهد کرد. در نهایت دو کشور ترکیه و مصر به عنوان نمونه‌هایی از دولت پنهان بررسی می‌گردد., ...ادامه مطلب

این پژوهش سیر تاریخی ظهور مفهوم دولت در زبان زمانه را در نیمه نخست قرن سیزده قمری یعنی دوره جانشینِ مؤسس سلسله قاجار بررسی می‌کند. پرسش محوری پژوهش این است که با ورود ایران به دوران آستانه­ای خود تا چه میزان تحولات مربوط به این بحران، در کاربرد مفهوم دولت، در متون آن دوره، بازتاب زبانی داشته و کدام لایه­های معنایی آن تقویت و کدام‌یک حذف یا جابه‌جا شده­اند؟ مدعای ما این است که مفهوم قدیم دولت در این دوره، با اضطراب حاصل از بحرانِ واقع‌شدن در آستانه زمان تاریخی و مواجهه با مفهوم جدید، برای نخستین‌بار درون هاله‌ای سنگین از ابهام قرار گرفت؛ ابهامی که در عمل، زنگ آغاز پایان مفهوم ثابت و منجمد از دولت را که ادعای ازلیت و ابدیت می‌کرد، به صدا در آورد. از همین نقطه، زمینه چالش سهمگین میان دو فهم از مفهوم قدیم و جدید دولت به‌تدریج تکوین یافت. برای این منظور، خواهیم کوشید با بهره‌گیری از کلیات نظریه تاریخ مفهومی راینهارت کوزلک آلمانی لایه‌های معنایی مفهوم دولت و ظهور زبانی - بیانی آن‌ها در مواجهه با بحران نوپدید عارض بر دولت یعنی بحران جنگ‌های ایران و روسیه را در آثار نویسندگان دوره مذکور بکاویم., ...ادامه مطلب

مناظره شهریار زرشناس و محمد قوچانی با عنوان «آیا نهاد دولت در ایران نئولیبرال می‌شود؟» در چهارشنبه ۷ اسفند ۱۳۹۸ در برنامه ⁧زاویه ⁩شبکه چهار پخش شد. برنامه علوم انسانی «زاویه» در گام بیست وششم, ...ادامه مطلب