سرودهای از لاهوتی: خط پارسی و کاخ تمدن تاجیک
اسفندیار آدینه: ابوالقاسم الهامی لاهوتی, از سرایندگان نامدار و از پیشاهنگان جنبش مشروطه در ایران بود که در سال ۱۹۲۱ رهبری شورشی به نام «شورش لاهوتی, خان» را در شمال ایران به دوش داشت و پس از شکست این شورش به شوروی پناه برد.
در این هنگام بود که او فهمید در قسمتی از شوروی مردمانی به نام «تاجیک,» زندگی میکنند و در همان سالها بود که جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی تاجیک,ستان در ترکیب ازبکستان تأسیس شد. لاهوتی,، آن گونه که خودش میگوید، «از پارتیا (حزب کمونیست)» خواسته است که او را به تاجیک,ستان فرستد. سالها در تاجیک,ستان بود و دوباره به مسکو رفت، ولی در مسکو هم در اتحادیه نویسندگان شوروی از تاجیک,ستان نمایندگی میکرد. وی در سال ۱۹۵۷ در مسکو درگذشت و جنازهاش آنجا به خاک سپرده شد.
شعر «قصر تمدن» را لاهوتی, در اوایل ورودش به اتحاد شوروی و پس از آشناییاش با تاجیک,ستان و احتمالاً در اولین سفرش به سمرقند یا بخارا یا دوشنبه نوشته است و در این شعر عشقی که لاهوتی, به خط پارسی, دارد، برملاست!
لاهوتی, اولین کسی است که دستگاه چاپ را در آن سالها با خر و ارابه به روستای دوشنبه، که اکنون پایتخت تاجیک,ستان است، رسانده است.
وی خطپارسی, را که امروز برخی در تاجیک,ستان با آن سر ستیز دارند، «خط تاجیک,ان» و دلیلی متقن برای اثبات فرهنگ و تمدن تاجیک,ان در ورارود میداند. یعنی از نظر او همین خطپارسی, است که مالکیت تاجیکان بر سرزمین ورارود یا شهرهایی مانند سمرقند و بخارا و خوارزم و چاچ و فرغانه را ثابت میکند.
این شعرلاهوتی, به سبک بسیار جدید و نوآورانه نوشته شده و همزمان مملو از آرایههای شعری ادب پارسی, (بر خلاف شعر خشک و بیروح شوروی که بعدها رواج یافت!) است که تأثیر آن را در بسیاری از اشعار شعرای سبک نو ایران، از جمله نادر نادرپور، میتوان دید.
این نخستین شعر از مجموعه «شعله و شمشیر» است که انتشارات «عرفان» در دوشنبه در سال ۱۹۷۴ با پیشگفتاری از مؤمن قناعت، شاعر فقید و پرآوازه تاجیکستان، منتشر کرده و زیر آن «دوشنبه، س. ۱۹۲۴» ذکر شده است. یعنی این شعر در سال ۱۹۲۴، در سال تأسیس جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی تاجیکستان، سروده شده است، هرچند بسیاری از منابع زمان ورود او به دوشنبه را سال ۱۹۲۵ ذکر کردهاند.
قصر تمدن
دیوار رخنه داری و تاقی شکافته
پوشیده شِفت آن همه از تار عنکبوت
هر گونه مور و مار در آن راه یافته
صحنش پُر از مهابت و تاریکی و سکوت
برجی قدیم و کهنه و پوسیده و بلند
ارکان آن شکسته و از هم گسیخته
هر گوشه قطعهقطعه ستونهای ارجمند
از جای خود برآمده، بر خاک ریخته
در سرستون و سردر و ایوان و سقف آن
با خط زر نوشته هزاران کتیبهها
اما سیاه گشته ویکسر شده نهان
در زیر دود آن همه آثار پربها
ها! یک کتاب کهنه!…
بخوانیم از این کتاب،
شاید شود پدید که این خانه ملک کیست؟
پوسیده است…
بلکه بود چشم من به خواب…
این خط… بدون شبهه، بله، خط فارسیست…!
آه!…
این بنا تمدن تاجیک بوده است،
آن خانهای که نور فشاندی به بهر و بر
وز بهر تازه کردن این کاخ پرشکست
نبود به غیر راه لنینی ره دیگر…
البته مقالاتی هم درباره زبان پارسی,، بهویژه تبدیل الفبای پارسی,زبانان در قلمرو
شوروی، به قلم ابوالقاسم لاهوتی, تعلق دارد. از جمله او در مقالهای از پیشنهادهای
عبدالرئوف فطرت در باره املای زبان پارسی, به خط لاتین در اواخر دهه بیستم سده بیست
دفاع کرده است، هرچند این املا پذیرفته نشد و املای پیشنهادی پرفسور سمیونوف
پدیرفته شد که در نتیجه خط سیریلیک تاجیکی تا به امروز مشکلاتی جدی دارد.
در رباعی زیر
هم از قول زنان تاجیک در باره زبان پارسی, چنین میگوید:
ما گوهر نسل پارسی, را کانیم،
ما کارگه تربیت انسانیم.
غفلت منمایید ز آموزش ما،
ما مادر آینده تاجیکانیم.
ابوالقاسملاهوتی, همراه با استاد عینی از سرآمدان ادبیات نوین (به ویژه ادبیات شوروی) فارسی در تاجیکستان به شمار میآید. آثار او در کتب درسی ادبیات در مدارس تدریس میشود. یکی از بزرگترین تئاترهای شهر دوشنبه به نام او نامیده شده است.
برخی از فرهنگیان تاجیکستان خواهان آن شدهاند که مانند استاد عینی به لاهوتی, هم عنوان «قهرمان تاجیکستان»، از عنوانهای رسمی در این کشور، اعطا شود، ولی مقامات تاجیک به این درخواستها اعتنایی نکردهاند.
به گفته پژوهشگران، این لاهوتی بوده است که به خاطر ارتباط نزدیک با استالین توانسته است از تبعید عینی به اردوگاههای کار اجباری استالینی در سال ۱۹۳۷ وهمین طور، اعدام احتمالی او در آن سالها، مانع شود.
البته بعد از پایان جنگ جهانی دوم و اشغال بخشهایی از شمال ایران از سوی دولت شوروی رابطه استالین با لاهوتی تیره شد، چون گفته میشود که لاهوتی از قبل با حمله شوروی به ایران مخالفت داشت و استالین را از پیامدهای ناخوشایند آن هشدار داده بود.پ
***
آگاهی: برای پیوند با ما میتوانید به رایانشانی [email protected] نامه بفرستید. همچنین برای آگاهی از بهروزرسانیهای تارنما میتوانید هموندِ رویدادنامه پارسیانجمن شوید و نیز میتوانید به تاربرگِ ما در فیسبوک یا تلگرام یا اینستاگرام بپیوندید.